توجه به توحید؛ مهم‌ترین اصل تربیتی حضرت علی(ع)
یک متخصص نهج‌البلاغه با بررسی نامه ۳۱ نهج‌البلاغه گفت: توجه به توحید مهم‌ترین اصل تربیتی حضرت علی(ع) در این نامه است که به‌صورت مکرر در آن تکرار شده است.
حضرت علی(علیه السلام) در خانه خدا متولد شده و زیر نظر پیامبر(ص) رشد کرده است. حضرت زهرا(س) همسر ایشان نیز نزد پیامبر(ص) پرورش پیدا کرده و رشد کرده‌اند، بنابراین این پدر و مادر تربیت شده مکتب وحی هستند و انسان‌هایی در بالاترین تراز را تربیت کرده‌اند که می‌بینیم در تربیت اجتماعی، فردی، نظامی، سیاسی و... الگوی تمام‌عیار برای بشریت است. از این‌رو ضمن بررسی فاکتورهای تربیتی حضرت علی(ع) که در امر تربیت فرزند به‌کار بسته‌اند و با نگاهی بر نامه ۳۱ نهج البلاغه، نامه امام علی(ع) به فرزند خود امام حسن(ع)، خبرنگار ایکنا از همدان با حسین دوزبخشیان، رییس اسبق دانشکده علوم قرانی ملایر و مسئول بنیاد نهج‌البلاغه شهرستان ملایر و متخصص نهج‌البلاغه گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:
ایکنا _ روش تربیتی حضرت علی(ع) در تربیت فرزندان چه ویژگی‌هایی دارد؟
بر‌اساس نامه‌ای که امام علی(ع) پس از بازگشت از جنگ صفین به امام حسن(ع) می‌نویسد، اصول تربیتی ایشان ویژگی‌های مهمی دارد، از جمله آنکه در این شیوه تربیت جامع‌نگری در ابعاد مختلف انسان دیده می‌شود. به عبارتی ایشان همه نیازهای یک انسان را برای رشد و تعالی می‌شناسد. اکنون می‌بینیم که روانشناسی کودک شاخه‌های مختلفی را شامل می‌شود و هر کس در یک حوزه درس می‌خواند و متخصص می‌شود اما حضرت در همه موارد تخصص دارند. علاوه بر این جامع‌نگری، حضرت با صراحت بیان تمامی واقعیت‌ها را به فرزند خود می‌گوید و تعارفات را کنار می‌گذارد.
دومین ویژگی سبک تربیتی حضرت این است که دقیق و عمیق موضوعات تربیتی را بیان می‌کند، چراکه شناخت کاملی نسبت به انسان دارد.
توجه به معنویات در عین حال که در دنیا زندگی می‌کند نیز از دیگر ویژگی‌های سبک تربیتی ایشان به‌شمار می‌رود. توجه به مسائل فردی در عین توجه به مسائل اجتماعی، آینده‌نگری نسبت به زندگی انسان، دشمن‌شناسی حضرت که به‌خوبی آفت‌های زندگی را مطرح می‌کند، واقع‌نگری و جلوگیری از آمال و آرزوهای دست‌نیافتنی، رعایت حقوق دوستان و توجه به ارزش‌های اخلاقی همگی از ویژگی‌های سبک تربیتی حضرت بوده که در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه به ما رسیده است.
ایکنا _ لطفا به نکات تربیتی که در این نامه به آن اشاره شده بپردازید.
در این نامه حضرت امیر(ع) نه‌تنها به یک جوان توصیه‌هایی دارد، بلکه این تذکرات را به عموم انسان‌ها ارائه می‌کند. در آغاز این نامه حضرت این‌گونه بیان می‌کند که این نامه از پدری است که در آستانه فناست و آخر عمرش است. در اولین بخش پدر با بیان این الفاظ به فرزندش نشان می‌دهد که عمر پایان‌پذیر است. برخی روانشناسان تلاش می‌کنند مرگ و میر را فرزندان ندانند ولی حضرت با بیان این نکته تلاش می‌کند واقعیت‌ها را به فرزند خود نشان دهد.
لفظ ارتباط‌گیری حضرت علی(ع) با امام حسن(ع) به‌گونه‌ای است که ایشان فرزند خود را با عبارت «ای فرزندم» خطاب می‌کند. این یک ارتباط عاطفی بین پدر و فرزند ایجاد می‌کند. والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که از مهم‌ترین اصول تربیت ایجاد ارتباط عاطفی با فرزند است.
در بخش دیگری ایشان امام حسن(ع) را به تقوای الهی توصیه می‌کند که حدود را رعایت کن. در این بخش حضرت به توحید تأکید دارد که باید انسان حدود را رعایت کند.
در توصیه بعدی ایشان تأکید می‌کند که قلب خودت را با ذکر خدا بساز نه چیز دیگری. بنابراین، از دیدگاه ایشان ارتباط با خدا مهم‌ترین زیرساخت درونی انسان برای مبارزه با هوای نفس است.
نکته دیگر در اصول تربیتی این نامه امر به معروف و نهی از منکر است از آنجایی که انسان از اجتماع جدا نیست حضرت ابتدا به خودسازی تأکید می‌کند و سپس به ارتباط‌گیری با دیگران و حل مسائل جامعه. ایشان توصیه می‌کند ای فرزندم تو وظیفه داری با زبان مردم را راهنمایی کنی.
در قسمت دیگر این نامه ایشان اشاره می‌کند قبل از اینکه هر چیز دیگری به تو آموزش دهم به فراگیری کتاب الهی با تفسیر آیات به تو یاد دادم. بنابراین، والدین بدون استثنا باید کتاب قرآن را با معنا و مفهوم به فرزندان خود آموزش دهند و تمامی موضوعات کتاب الهی همچون مبحث حلال و حرام و... را به فرزندان خود بیاموزند.
نکته مهمی که در این نامه به آن توجه می‌شود تداوم توجه به توحید است. ایشان در بخش دیگری از این نامه با عبارت ای فرزندم به امام حسن(ع) این‌گونه می‌فرماید که کسی که جان‌ها را می‌گیرد همان کسی است که جان‌ها را می‌بخشد این نکته نیز به توحید اشاره دارد که همواره در این نامه به آن تأکید می‌شود. یا در بخش دیگری بیان می‌کند ای فرزندم تو فقط برای یک خدا بندگی می‌کنی و خداوند شریکی ندارد که این مطلب نیز به توحید اشاره دارد.
توجه به آخرت نیز مبحث مهمی از توصیه‌های ایشان را شامل می‌شود. ایشان این‌گونه بیان می‌کند: «ای فرزندم کسانی که دنیا را واقع‌بینانه نگریستند دانستند مانند مسافری در منزلگاهی نشسته‌اند.» که این نوع بیان به عدم وابستگی تأکید دارد.
در بخش دیگری حضرت توصیه می‌کند خودت را میزان و معیاری بین خود و دیگران قرار بده و آنچه را که برای خودت دوست داری برای دیگران هم دوست بدار. این شاخص زندگی انسان در اجتماع را نشان می‌دهد.
در قسمت دیگری از این نامه حضرت می‌فرماید رزق و روزی به دو شکل برای تو می‌آید رزقی که تو آن را دنبال می‌کنی و رزقی که او تو را دنبال می‌کند. انسان در کسب روزی‌ها باید دقت کند که خداوند برخی روزی‌ها را حتی اگر انسان طلب نکرده باشد به انسان می‌بخشد که این مبحث نیز تأکید بر مباحث توحیدی برمی‌گردد.
در پایان نامه نیز حضرت امیر(ع) به واقع‌نگری تأکید دارند و در این راستا می‌فرمایند: «بدان که تو به همه آرزوهایی که داری نخواهی رسید» اما برخی در شیوه تربیت خود برای اهداف فرزندان بایدهایی را تعریف می‌کنند که این با شیوه تربیت حضرت سازگار نیست.
ایکنا _ والدین با اتخاذ چه راهکارهایی می‌توانند سبک تربیتی حضرت علی(ع) را در رابطه با فرزندان خود پیاده کنند؟
قبل از هر چیزی والدین ابتدا باید خودشان به این نکات عمل کنند و به‌صورت عملی این نکات را در وجود فرزندان خود نهادینه کنند. به‌عنوان نمونه اگر در روابط اجتماعی فرزند ببیند که پدر و مادرش با عمو و عمه و... قطع رابطه کرده‌اند این عمل کاملا با آموزه‌های حضرت(ع) مغایرت دارد، چراکه ایشان همواره به گذشت و محبت تأکید دارند. این نامه نه‌تنها فقط به مبحث تربیت فرزندان اشاره دارد بلکه سرشار از آموزه‌های اخلاقی برای بشریت است، اگر سران کشور و مسئولان به این توصیه‌ها توجه داشتند و مبحث توحید را در نگاه خود قوی کرده بودند بسیاری از مشکلات کنونی ما وجود نداشت.
